Portrety trumienne

    Portrety trumienne

Portret trumienny to realistyczna podobizna zmarłego, która była specyficznym wytworem polskiej nacji – sarmatów, ich pojmowaniem praw życia oraz śmierci. Polskie szlacheckie portrety trumienne malowane były na blasze, zwykle cynowej.  Kształt dostosowywano do wielkości boku trumny. Portret taki podczas uroczystości mocowany był do niej w miejscu gdzie znajdowała się głowa zmarłego. Po zakończonych uroczystościach portret taki często wieszany był w kościele. W Polsce najstarszym znanym i zachowanym jest wizerunek Stefana Batorego

Pogrzeb sarmaty

     Pogrzeb sarmaty

Pogrzeby które odprawiano od XVI do XVIII wieku różnią się znacznie od tych współczesnych. Była to ceremonia przepełniona ówczesną symboliką oraz pełna przepychu. U kręgach magnatów rodzina i krewni zmarłego byli bardzo zaangażowani w pochówek nie szczędząc kosztów i czasu, a głównym wzorem do naśladowania były pogrzeby królewskie. Pośród średniej szlachty takie uroczyste pogrzeby wyprawiane przez magnatów wzbudzały szeroki zachwyt i zazdrość. W roku 1614 wydano Rituale Romanum w którym zostało zapisane jak powinien wyglądać ceremoniał pogrzebowy.

Prowidencjalizm – część III

    Prowidencjalizm – część III

Obrona Jasnej Góry, która zakończyła się powodzeniem, przypisywana wstawiennictwu Maryi, potraktowana była jako ewidentny znak od Bożej Opatrzności. Podobnie rozumiane było zwycięstwo wiedeńskie w 1683 r. Wygrana Sobieskiego nad Turkami nie było niczym innym jak przekonaniem o szczególnej roli jaka pełni Rzeczpospolita jako bastion prawdziwej religii. Sarmaci głęboko wierzyli, że opieka Boga która otacza zarówno cały świat, jak i ich kraj rozpościera się również nad każdym człowiekiem z osobna.8 maj został ustanowiony w 1791 r w Ustawie Rządowej świętem Opatrzności.

Prowidencjalizm – część II

      Prowidencjalizm – część II

 Mesjanistyczna filozofia znalazła miejsce w utworach Szymona Starowolskiego wybitnego autora baroku. Trudną sytuację, w jakiej była Rzeczpospolita Starowolski tłumaczył, jako karę Boską, która ją spotkała w zamian za występki jakie dopuścił się stan szlachecki. Możliwa była odmiany losu, musiała się jednak zmienić mentalność Sarmatów. Prowidencjalizm przejawiał się także w kulcie Matki Boskiej, która została ogłoszona w 1656 r przez Jana Kazimierza Królową Polski. Pobożność maryjna przybierała jednak czasem formę dewocyjną, sprzeczną z refleksją teologiczną.

Prowidencjalizm

      Prowidencjalizm

Sarmatyzm kultura charakterystyczna dla XVII w szlachty polskiej uwidaczniała się w przekonaniu o szczególnej opiece Boga jaką obdarzona była Rzecząpospolitą oraz o jej wyjątkowej roli. Koncepcja Opatrzności, czyli prowidencjalizm rozwijała się już w antycznej Grecji i Rzymie, a również w późniejszych czasach. Był to pogląd, który uznawał Opatrzność za siłę wpływającą i kierującą losami ludzi. W XVII wieku rozwinęło się przekonanie, że naród szlachecki jest podobny do biblijnego narodu, który został wybrany. Pogląd ten był blisko związany z prowidencjalizmem.

Ksenofobia

      Ksenofobia

Wiek XVI to czas otwartości, chętnie przyjmowano cudzoziemców i korzystano z dorobku innych kultur. Świadczy o tym chociażby strój zaczerpnięty z orientu. Z czasem zaczęły spierać się dwie tendencje. Z jednej strony szlachta miała co raz lepszy kontakt ze światem. Dochodziły do niej informacje nie tylko z najdalszych zakątków Polski ale i z całej Europy. Z drugiej strony życie polityczne, religijne i kulturalne szlachcica skupione było tylko na jego własnym centrum świata – własnej parafii. Z roku na rok szlachta stawała się co raz bardziej zamknięta, by ostatecznie popaść w ksenofobię.

Kobiety i dzieci

     Kobiety i dzieci

Rola kobiety sprowadzała się do wykonywania czynności w domu jako gospodyni oraz matka. Mężczyźni z kolei dużo i często podróżowali, wyjeżdżali na sejmiki, Sejmy, różne odpusty, często również na procesy sądowe oraz pospolite ruszenie. 
W tamtych czasach na świat przychodziło bardzo dużo dzieci, wiele z nich umierało z powodu chorób, których nie umiano leczyć oraz z braku higieny, często dzieci te nie dożywały do pełnoletniości. Dziewczyny i chłopcy wychowywani byli oddzielnie. Chłopców wysyłano do nauki w szkołach przyklasztornych i na studia. Dziewczynki uczono czytać i pisać, oraz przyuczano do zajęć gospodarskich.

Śluby

      Śluby

Ślub w czasach Sarmatów brany był w wieku: kobiety 20 do 25 lat oraz  mężczyźni 25 do 29 lat. Mimo, że często przyszli małżonkowie nie znali się przed ślubem,  małżeństwo było określane jako głęboka i wieka przyjaźń. Decydujący w kwestii zawierania małżeństwa był posiadany majątek, a nie uczucie przyszłych małżonków

Zwyczaje sarmackie w zarysie

      Zwyczaje sarmackie w zarysie

Dla Sarmaty bardzo ważne były więzy zarówno rodzinne jak i towarzyskie. Kobiety traktowane były z niezwykłą galanterią. Jednym z ulubionych zajęć była rozmowa, chętnie przyjmowano krewnych, przyjaciół, również nieznajomych, a zwłaszcza cudzoziemców. W konwersacjach posługiwano się swobodnie łaciną. Urządzane były uczty zazwyczaj wystawne, suto zakrapiane rożnego rodzaju trunkami. Często dochodziło do sprzeczek i bójek. Uczty odbywały się przy hucznej muzyce, tańczono (mazurka, obereczka czy poloneza), dbano również o honor osobisty.

Religijność

    Religijność

Sarmaci w nabożeństwie Bożego Ciała

Dla przeciętnego polskiego sarmaty religia była jednoznaczna z Polską, dlatego też wszelkie święta i obrzędy nabrały koloryt lokalnego. W ten sposób np. św. Aleksy był tak naprawdę dla szlachty mitycznym Kazimierzem Korsakiem. Dla sarmaty jednak Bóg w rzeczywistości tracił na znaczeniu. W dawnych czasach utożsamiano Boga z monarchą panującym. Tak jak prawie z roku na rok król tracił uprawnienia na rzecz szlachty, tak z roku na rok spadał autorytet Boga. W tym czasie wzrósł kult Matki Boskiej, która uważana była za rzeczywistą władczynię – Królową Korony Polskiej. 

Malarstwo

     Malarstwo

Najznakomitsi polscy malarze okresu sarmatyzmu to Daniel Schultz i Bartłomiej Strobel. Reprezentują oni nurt malarstwa portretowego, jednak podzielimy je na dwa przeciwstawne nurty. Pierwszy – nurt reprezentacyjny – uwidacznia się w dziełach Strobla. To sztuka bardzo oficjalna. Osoby przedstawiane na obrazach Strobla ubrane są w przesadnie bogate stroje. 
Inny styl prezentuje natomiast Daniel Schultz – jego dzieła twórczo nawiązują do sztuki Rembrandta – to portrety z pogłębionym studium psychologicznym przedstawianej osoby

Architektura

Architektura

Budowano wiele bogato zdobionych pałaców

Dwór pochodzący z naszych okolic (Stara Przysieka)

i kościołów, uczelni i szkół wyższych. Trzymano się rodzimych rozwiązań o bryłach gotyckich i specyficznej dekoracji stiukowej sklepień. W kościołach wznoszono dla zasłużonych osób nagrobki leżące oraz półpostaciowe. Budowano dziesiątki tysięcy dworów, prawie zawsze drewnianych. 

Herb znajdujący się przy bramie wjazdowej (Stara Przysieka)

Przy wejściu znajdował się ganek. Centralnym pomieszczeniem, w którym przyjmowano gości, była duża sień. Istniała bardziej intymna część żeńska i bardziej otwarta część męska. Ściany pomieszczeń były ozdobione portretami przodków, pamiątkami po nich, łupami wojennymi.

Myśl polityczna

   Myśl polityczna

Sarmaci wierzyli w szczególną rolę Polski, która miała być oazą złotej wolności, otoczoną przez państwa absolutystyczne. Nierozłączną częścią sarmatyzmu były idee republikańskie: praworządność, tolerancja religijna, samorządność i wybieralność urzędników, także tego najwyższego – króla. Sarmatyzm sławił również dawne zwycięstwa polskiego oręża i domagał się od szlachty podtrzymania tych tradycji.

Szlachta ćwiczyła wojenne rzemiosło. Magnateria najwcześniej odeszła od sarmackiego modelu myślenia o sprawach państwa. Odejście to charakteryzował jej krytycyzm wobec ustroju Polski.

Strój sarmacki – kobieta

   Strój sarmacki – kobieta

Damy w pierwszej połowie XVII w. na szyję zakładały plisowany kołnierz zwany kryzą, również nakrycia głowy. W drugiej połowie XVII w. nastąpił wielki przewrót w damskim stroju została odsłonięta szyja. Podstawowym strojem kobiet były długie suknie, które miały rękawy sięgające aż do nadgarstka, na nogach noszono szarawary, a na wierzch Panie nakładały chałat bardzo paradny, który spinały na piersi fibulą. Mężatki zwłaszcza te młode nosiły ubrania o barwach jasnych, starsze Panie przywdziewały szaty w kolorze czarnym. Młode panienki mogły chodzić z odkrytą głową, mogły też nosić gorsety bez rękawów

Strój sarmacki – mężczyzna

Strój sarmacki – mężczyzna

Wyróżniał się na tle Europy. Swymi korzeniami sięgał Wschodu. Był dostojny, bogaty i barwny. Jego podstawową częścią był żupan, który przepasywano ozdobnym pasem. Na żupan nakładano kontusz, na niego zaś delię w wypadku chłodów (XVII wiek), oraz czasami różne odmiany węgierskich narzut (XVIII w.). Najmożniejsze rody używały karmazynu i szkarłatu. Na nogach noszono szarawary. Na głowę wkładano kołpak z czaplimi piórami umieszczonymi w szkofii lub konfederatkę.

Styl życia i ideały – ciąg dalszy

   Styl życia i ideały – ciąg dalszy

Dla szlachcica najbardziej liczył się szeroko postrzegany prestiż. Ubiegano się nie tylko o urzędy, z których czerpano korzyści finansowe, ale także o urzędy czysto tytularne. Oprócz dygnitarzy ceniono także prawników oraz lekarzy, pogardzano jednak ludzi trudniącymi się aktorstwem czy artystów. Szlachta za główne dobro nie uważała jednak zawodu, najcenniejsze pozostały herby oraz sławetne pochodzenie. Etos szlachecki tak jak wcześniej rycerski został szczegółowo opisany. Do dziś spotykamy publikacje na jego temat. Przykładem może być książka M.Ossowskiej „Etos rycerski i jego odmiany”.

Styl życia i ideały

         Styl życia i ideały

Szlachta zamieszkiwała głównie wsie. Stąd właśnie wynikało jej rozproszenie. System ten był inny niż w większości państw europejskich, gdzie arystokracja skupiona była przy dworze królewskim.  Kultura szlachecka jednak ostentacyjnie ukazywała swoją niechęć do wielkich miast.”Miasto to gniazdo niecnoty i kłamstw” – pisano. Właśnie dlatego rozpowszechnił się wzorzec szlachcica-ziemianina. Nie można jednak porównywać szlachcica z mieszkającym obok niego chłopem, ponieważ savuar-vivr tego pierwszego był niezwykle skomplikowany i często uczono się go przez całe życie.

Zwyczaje kuchni sarmackiej

    Zwyczaje kuchni sarmackiej

Potrawy kuchni Sarmatów to głównie dania mięsne, które ociekały tłuszczem i zakrapiane były alkoholem. Przygotowywane były nie tylko wg polskich tradycyjnych przepisów, ale także wg inspiracji zaczerpniętych z kuchni orientalnej. 

Szlachcice polscy znani byli z umiejętności takich jak robienie wina, nalewek oraz miodów pitnych, a także ważenia piwa. Dużym zainteresowaniem cieszyły się nowe produkty t.j. włoszczyzna oraz ziemniaki. Polowanie dostarczało produktów na dania z dziczyzny. Na stołach Sarmackich nie brakowało dzika, bażantów, zajęcy czy sarniny

Kilka słów o kulturze

        Kilka słów o kulturze

Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją. Kulturą nazywamy także charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowanie.  Dziś szeroko znana jest kultura sarmacka, zwana też sarmatyzmem. Dominowała ona w Polsce od  końca XVI do drugiej połowy X

VIII wieku. Opierała się na przekonaniu, że szlachta polska pochodzi od Sarmatów (starożytnego ludu). Po Sarmatach szlachta miała odziedziczyć umiłowanie wolności, gościnność, dobroduszność, męstwo oraz odwagę.